Bal arıların çiçekler ve meyve tomurcuklarından yutulan nektarın, arıların bal midesi denen organlarında birikir. Sonrasında invertaz enzimiyle kimyasal değişime uğrar. Ardından oluşan ve kovandaki petek hücrelerine yerleştirilen çok faydalı bir besindir.
Nektar bala çevrilirken arıların invertaz enzimi sayesinde sakkarozu inversiyona uğratarak sonrasında fruktoz ve glikoz şeklinde basit şekerlere dönüştürür. Ardından ermantasyonun meydana gelmesini önleyecek miktarda suyu uçar. Kovana yerleştirildikten sonra üzerini mumla kapamak gerekir. Balın rengi, şeker dengesi ve tadındaki farklılık ve kokusu, toplanan nektarlarla alakalıdır.
Şu An Dünyada Üretilen Türleri:
Kestane balı, köknar balı, monofloral balı, çiçek balı, petek balı, armut balı, dağ balı, akasya balı, çam balı, kremalı bal, okaliptüs balı ve meşe balıdır.
Balın üretiminde yarım kilo ham nektarı toplamak için 900.000 arının bir gün boyunca çalışması gerekir. Toplanan bu nektarın ise ancak bir kısmı bala çevrilmekte. Kısacası miktar, getirilen nektarın şeker konsantresine bağlıdır.
Balın amacı arıların kendine zor günler için stokladığı yiyecek olmasıdır. Soğuk havalarda, diğer besin kaynaklarının kıt olduğu zamanlarda bunun için önemlidir. Yetişkin ve larva arılar depoladıkları balı yiyecek olarak kullanır.
Kovanda Bulunan Arı Türleri:
Bir dişi kraliçe, değişen sayıda erkek drone arılar ve 20,000 ila 40,000 dişi işçi arı vardır.
Arılar, büyük miktarlarda vücut ısısı üretebilen birkaç böcek arasındadır. Yaklaşık olarak peteklerin 35 °C olması için sürekli kanatlarını çırpar.
Çam ve kestane balı dışındaki ballar (çiçek balları) soğuk ortamda şekerlenmektedir. Balın su içeriği şekerlenmeyi artırır. Sahte ballar şekerlenmezler.
Bal, renksiz durumdan koyu kırmızıya kadar değişmektedir. İçindeki şekerin cinsine göre ışığın sağa ya da sola kırılması söz konusudur. Bu özellik bal analizinde bala katılan bazı şekerlerin belirlenmesini sağlar.
*Balın şekerli olmasının sebebi içindeki üç şekerdir :
Glikoz (dekstroz; %34), sakkaroz (%2) ve fruktoz (levuloz; meyve şekeri %40)
Haricinde %17’si su, %7’lik bölüm demir, sodyum, kükürt, magnezyum, fosfor, polen, manganez, alüminyum, gümüş, albumin, dekstril, azot, protein ve çeşitli asitlerden oluşur. Balın kalitesini ise bu %7’lik karışım belirler.
Bal içerinde 15 şeker tespit edilmiş olup bunlardan bazıları şunlardır: fruktoz, glikoz, sakkaroz, maltoz, izomaltoz, erloz, kestoz, melezitoz ve rafinozdur.
Bal içindeki şeker, diğer şekerlerden ne farklıdır. Onlar, sindirim sisteminde değişime uğrar, sonra kana karışır. Bal sindirime gerek olmadan çok süratli bir şekilde kana karışır. Ilık su ile karıştırılan balın birkaç dakika içinde vücuda enerji verdiği tespit edilmiştir.
Bal içindeki su azsa ekşime ve bozulma olur.
Bal 1 yaşın altındaki bebeklere verilmemelidir !
Ortalama bir kovandan yılda yaklaşık 29 kilo bal alınır.
*Dünya‘da bal üretim miktarları
2019 yılında doğal bal üretimi
Ülke Üretim (ton bazında)
Çin 444,100
Türkiye 109,331
Kanada 80,345
Arjantin 78,927
İran 75,463
ABD 71,179
Dünya 1,852,598
İspanya’nın en az 8.000 yıl öncesi kaya resminde yabani bir arı yuvasından bal ve petek toplayan iki bal toplayıcısını tasvir etmektedir. En eski balın kalıntısı, Gürcistan’da bulundu.
*Türkiye’de en çok üretilen ballar :
1) Kestane balı
Rengi diğer ballara göre daha koyu ve kahverengimsi, tadı daha acımsı. Kastamonu ve Artvin’den çıkar.
2) Çam balı
Özellikle Akdeniz ve Ege bölgelerinden çıkar. Ayrıca temmuzdan ekime kadar Basra adlı bir böceğin salgıladığı reçineler sayesinde olur.
3) Ayçiçek balı
En çok Trakya’da üretilir. Helva yapımında çok kullanılır.
4) Anzer balı
En çok Ayder yaylasında üretilir. Fazla tüketimi tehlikelidir.
5) Deli bal
Doğu Karadeniz’in dağlarında yetişir. Günlük vitamin ihtiyacınızın %40’ını karşılar. Fazla tüketimi tehlikelidir.
6) Lavanta balı
Isparta ve Burdur’da, Haziran aylarında çıkar.
7) Çiçek balı
Türkiye genelinde çıkar.
8) Hayıt balı
Akdeniz ve Ege bölgelerinde üretilir. Hayıtın tarihi 2500 yıl öncesine kadar uzanıyor.
9)Karakovan balı
Hakkari ve Bitlis çevresinde üretimi çok yapılan Karakovan balı, insan eli değmeden üretilir.
10) Püren balı
Ege, Akdeniz, Karadeniz ve Trakya’da üretilen Püren balının da tadı Kestane balı gibi biraz acımsıdır.