IQ, Akıl ve Zeka

IQ, Akıl ve Zeka Nedir? IQ ve Zeka Testleri Türleri Nelerdir? Bugün bunlara değineceğim.

IQ, İngilizce “Intelligence Quotient” şeklindeki kısa halidir. Zeka katsayısını/seviyesini ölçme amaçlı birkaç farklı standartlaşmış testlerden çıkarılan değer anlamına gelir. IQ deyimi Almanca “Intelligenzquotient” olarak Alman psikolog Wilhelm Stern tarafından 1912 yılında ortaya konmuştur.

Akıl, sunulan seçenekler arasında en doğru olanı bulabilme şeklidir. Zeka ise yaratıcı akıl olarak tanımlanmaktadır. IQ, daha çok mantıksal zekayı gösterir.

IQ Testleri, mantıksal, bilişsel becerileri ölçen zeka testleri arasında en yaygın olarak kullanılan türdür. Test sonuçlarının güvenilirliği hala tartışma konusudur.

IQ Testleri, standart çan eğrisini verecek şekilde tasarlanmıştır.

IQ = (Zeka Yaşı / Gerçek yaş) x 100 formülüyle hesaplanır.

“Wechsler Yetişkin Ölçüsü” gibi modern IQ test değerlendirmeleri artık ortalama zeka 100 olan ve standart sapması 15 olan bir çan eğrisine dayanır. (Fakat bazı testlerde sapma değerleri olmaktadır.)

Flynn Etkisi

20. yüzyılın başlarına kadar birçok halkın zeka katsayısı, “Flynn Etkisi” adı verilen bir fenomenle her 10 yılda 3 sayı artacak şekilde yükseliyor.

Flynn Etkisi fenomeni, 20. yüzyılda dünyanın birçok yerinde ölçülen akışkan ve kristalize zeka testi puanlarındaki kayda değer ve uzun süreli artıştır. Wechsler Yetişkin Ölçüsü gibi modern IQ test değerlendirmelerinin şartları aynı şekilde geçerlidir. Yani ortalama 100 ve standart sapması 15 olarak hesaplanır. Dünya üzerinde Flynn Etkisi görülmektedir. Örneğin; “Raven’s Progressive Matrices Testi” için 2009 yılında yayınlanan bir çalışma, İngiliz çocuklarının ortalama test puanlarının 1942’den 2008’e 14 IQ puanı arttığını ortaya çıkarmıştır. Bunun yanı sıra; Batı Avrupa ülkeleri, Japonya ve Güney Kore dahil olmak üzere birçok ülkede de benzer sonuçlar gözlemlenmiştir.

Zeka çok boyutlu bir işlevdir. Dikkat, algı, bellek, dil, öğrenme, yürütücü işlevler gibi birçok bilişsel süreci kapsayan sistemin ürünüdür. İnsanın düşünme, akıl yürütme, nesnel gerçekleri algılama, kavrama, yargılama ve sonuç çıkarma yeteneklerinin tümüdür. Ruh bilim tanımı ile soyutlama, öğrenme ve yeni durumlara uyma yeteneklerinin toplamına denir.

Zeka yaşı; testte çıkan sonucun, aynı testin ortalama puan tablosundaki karşılığıdır.

Zeka Çeşitleri

• Görsel-Uzamsal,
• Bedensel-Kinestetik,
• Müziksel-Ritmik,
• Sözel-Dilsel,
• İçsel,
• Sosyal,
• Mantıksal-Matematiksel,
• Doğasal,
• Varoluşsal. (9.su olabileceğine inanılan zeka türüdür.)

Çoklu Zeka Kuramı

Howard Gardner, Çoklu Zeka Kuramı’nı ortaya atmıştır. Buna göre 8-9 zeka alanı tanımlanmıştır.

Çoklu Zeka Kuramı, Harvard Üniversitesi’nde bilimsel çalışmalar yapan Amerikan psikolog Howard Gardner tarafından öne sürülen bir yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre insan zekası 8 alt kategoriye ayrılmıştır. Hatta, 9. alt kategori üzerine de araştırmalar başlamıştır. 8 alt kategori, insanın sahip olduğu zekasını hangi alanlarda daha etkin kullanabildiğini gösteren zeka türlerinden oluşan kategorilerdir. Buna göre; her insanın özel yetenek alanları ve zekasını kendine özgü kullanma biçimi vardır. Zekanın tek olduğunu ama kendi içinde sınıflara ayrıldığını gösterir. Ayrıca bu zekalar zamanla gelişmektedir.

Duygusal Zeka (EQ), duyguları tanıma, yönetme, yorumlama becerisini değerlendirir. Sözel yetenekler, empati yeteneği, sezgisel yetenekleri tarifte kullanılmaktadır. Böylelikle, sağ beyin fonksiyonları ön plandadır. Hatta, sosyal zeka ile paraleldir.

Sosyla Zeka (SQ), içsel ve dışsal dengemizi gösterir. IQ ve EQ’nun uyumlu ve huzurlu kullanılmasıdır. Bununla birlikte, bir tür ruh sağlığımızı gösterir.

Zeka Testleri

Cattell Zeka Testi: Kültürden arınmıştır. Bununla birlikte, soruların belli bir zaman içerisinde cevaplanması istenmektedir. Cattel tarafından geliştirilmiş olan bu test, Bağlan Torol tarafından Türkçeye uyarlanmıştır. Bu test, 6-14 yaş arası bireylere uygulanır. Performans ile zeka seviyesini ölçen bir testtir.

Alexander Pratik Zeka Testi: 1935 yılında William Picken Alexander tarafından geliştirilmiştir. İlkokulu bitiren çocukların teknik becerilerinin belirlenmesi ve daha ileri sınıflara (özellikle sanat okullarına) yöneltmek için geliştirilmiştir. Testte tahta kutular, boyalı küpler verilmekte ve çeşitli problemlerin çözümü istenmektedir.

Porteus Labirent Testi: Zeka fonksiyonunun özel bir şekli ölçülmektedir. Örneğin, temkinli davranış, ileriyi görme, çeşitli engellerden kendini koruma gibi. Bu test özellikle insanın günlük yaşamındaki davranışlarda gösterdiği beceriyi ölçer.

Binet-Terman Testi: Sözlü bir testtir. Okul, aile bilgisine ve kültürüne dayanır. 3-85 yaş aralığındaki bireylerin, zihinsel gelişim düzeylerini ölçmektedir. Ayrıca, üstün yetenek veya zihinsel gerilik olup olmadığını tespit eden ilk resmileşmiş zeka testidir. Çocuklar için daha uygun olan test, Alfred Binet ve Theodore Simon tarafından Fransız okul sistemi için, okullarda öğrenme güçlüğü çeken ve yaşıtlarından daha hızlı öğrenen çocukların belirlenmesi amacıyla Binet-Simon Ölçeği olarak ortaya çıkmıştır. İlk olarak 30 sorudan oluşan testin soruları ölçek ilerledikçe zorlaşıp, çocuk cevap veremediğinde test son bulur.

WISC-R Zeka Testi: Sözel ve performans becerilerini ölçen bir testtir. İngilizce açılımı “Wechsler Intelligence Scale for Children” şeklindedir. 6-16 yaş çocuklara uygun şekilde hazırlanmıştır. 2 ana hat ve 12 alt testten oluşmaktadır. Türkiye’de en yaygın olarak kullanılan ve bununla birlikte günümüzün en geçerli IQ testidir.

IQ Düzeyleri

0-25 arası; çok ağır düzey zihinsel yetersizlik/zihinsel engelli.
26-40 arası; ağır düzey zihinsel yetersizlik/öğretilebilen zihin engeli.
41-55 arası; orta düzey zihinsel yetersizlik/eğitilebilen zihinsel engelli.
56-70 arası; hafif düzey zihinsel yetersizlik.
71-85 arası; sınır zekalı/donuk; sınır zeka.
86-115 arası; normal zekalı.
116-129 arası; üstün zekalı/parlak zeka.
130-145 arası; çok üstün zekalı.
146 ve üzeri; dahi.

IQ Testi Nasıl Yapılır?

Aynı yaştaki farklı bölgedeki, değişik sosyo-kültürel ortamdan kişilere testler uygulanır. Sonrasında yaş sabit tutularak, ortalama skor 100 IQ kabul edilir. Bu test sadece yapıldığı ülkeyi bağlar. Örneğin, Amerika da kullanılan bir zeka testi, Türkiye’de geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmadan kullanılamaz.

IQ Güvenilirlik Çalışması: Psikolog denetiminde, toplumun belirli bir kesiminde, belli bir süre içinde ve standartta yapılan testlerdir.

Bu testler konusunda uzmanlaşmış psikologlar tarafından yapılır. Uygulayıcının, her bir test için bu testini yapma konusunda yeterli eğitim ve deneyime sahip olması gerekir. Kısaca, bir testi yapma sertifikası olması diğer testleri yapabileceği anlamına gelmez.

Bazen testler, tam doğru veriyi vermez. Ancak, bu durumda güvenilirlik için birkaç test bataryası beraber kullanılabilir. Teste tabi tutulan kişinin, duygu durumu veya sağlığı gibi sebepler test performansını olumsuz etkileyebilir.

Ülkemizde bu testler, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı, Rehberlik Araştırma Merkezlerinde, belediyelerin aile sağlığı merkezlerinde, rehabilitasyon-özel eğitim uygulayan merkezlerinde, hastanelerde ve özel psikiyatri, psikoterapi kliniklerinde zeka testleri yetkin uzmanları tarafından yapılmaktadır.

IQ Testi Çeşitleri

Good Enough-Harris İnsan Resmi Çizme Testi: (1973) Zeka testi olarak geliştirilmiştir. Çocuklar içindeki bulundukları durumu yazıyı bilmedikleri için en iyi resim ve çizimle ifade ederler. Resimleri, onların gözlenmesi ve değerlendirilmesi açısından çok önemli bir araçtır. 4-6 yaş arasında en çok sevilen ve sık çizilen insan figürüdür. Klinik muayene sırasında uygulanan çocuğun hem zekası hem de ruhsal dünyası hakkında bilgi veren bir IQ testidir.

WISC-R 4 Testi: WISC 4, 2003 yılında normları kabul edilerek, kullanılmaya başlanan; hatta 2013 yılında ise Türkçeleştirilen bir testtir. Diğer adıyla Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği-IV (WISC-IV), 6 yaş 0 ay ile 16 yaş 11 ay arasındaki çocukların zihinsel becerilerini ölçmeye yarayan testtir. Uzun sürmesi nedeniyle kullanımı zor bir IQ testidir.

CAS Testi: Bilişsel değerlendirme testi, Naglieri ve Das tarafından geliştirilmiştir. 5-17 yaş arasındaki çocuk ve ergenlik dönemindeki gençlerin bilişsel yeterliliğin değerlendiren bir IQ testidir. CAS IQ testi ile öğrenme ve dikkat sorunlarını tespit edilebilmektedir.

Stanford Binet Testi: Alfred Binet ve Theodore Simon tarafından geliştirilmiştir .2 yaş ve üzerine uygulanır. Zihinsel düzeyi tespit edebilmek, üstün zihinsel yetenekten, zihinsel geriliğe kadar saptamaya yarayan ve bireysel olarak uygulanan zeka testidir. 1905 de İlk resmileşmiş IQ testidir. Uzman eşliğinde yapılır. Giderek seviyesi artan 30 soru kullanılır.

Diğer Testler

• Wechsler WAIS Testi: Wescler testi, Amerikalı psikolog Dr. David Wescler tarafından 1939 yılında hazırlanmış olan bu test, bireylerin zihinsel performanslarını belirlemek amacıyla geliştirilmiş bireysel zeka testidir. Önceleri yetişkinler için uygulanan bu test daha sonra düzenlemeler yapılarak çocuklarda da uygulanabilir hale getirilmiştir. Yetişkinlerde kullanılan bir IQ testidir. Sözel ve performans olarak iki kategorisi vardır.
• Porteus Labirent Testi: Sözsüz uygulanan bir performans testidir. Hawaii üniversitesi Psikoloji Profesörü Stanley Porteus tarafından geliştirildi. Hatta, Türkiye uyarlaması ise Psikolog Bağlan Birand Torol tarafından yapıldı. Porteus labirentleri testi 15-30 dakika arasında uygulanabilen ve çeşitli zorluk derecesindeki labirentlerden oluşur.
• Alexander Zeka Testi: 7-19 yaş arası bireylere uygulanan ve pratik zeka ile yeteneklerinin ölçüldüğü bir testtir. Ayrıca, S.W. Alexander tarafından geliştirilmiştir.
• Leiter Zeka Testi: Katı bir performans ölçeği şeklinde tasarlanmıştır. İlk olarak 1929 yılında Russel Leiter tarafından konuşma bozukluğu olan ya da İngilizce konuşamayan 2-18 yaş arası çocuklar ve gençlerin zekasını değerlendirmek amacıyla geliştirilmiştir.
• Bender Gestalt Görsel Motor Algı Testi: 6 yaş 6 aylık ile 12 yaş 11 aylık aralığındaki çocuklara uygulanan, L. A. Bender tarafından 1983 yılında geliştirilmiş bir performans testidir. Görsel uyaranın algılanmasını, görsel-motor koordinasyonu ve algılanan uyaranın motor işlevlerle ifade edilebilmesini yani görsel motor bütünleşmeyi ölçmektedir. Hatta, görsel mekansal algılama, ince motor becerileri değerlendiren bir IQ testidir.
• MOXO Testi: DEHB tanısının koyulmasına yardımcı olması nedeniyle de sıklıkla tercih edilir. MOXO, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun dört ana belirtisini ölçer. Bunlar, dikkat eksikliği, zamanlama problemi, dürtüsellik ve hiperaktivitedir. Bilgisayar ekranından yapılan bir IQ testidir.

Yüksek Yetenekli Çocukların Özellikleri

• Bebeklikte olağan dışı ataklık
• Uzun dikkat süresi
• Geniş hayal ve imgeleme gücü
• Uykuya daha az ihtiyaç duyma, enerjik olma
• Gelişimsel dönüm noktalarına daha hızlı ilerleme
• Keskin gözlem yapma
• Aşırı merak duyma
• Güçlü bellek
• Erken ve olağanüstü dil gelişimi
• Hızlı öğrenme yeteneği
• Aşırı duyarlılık
• Akıl yürütme ve problem çözme becerisi
• Mükemmeliyetçilik
• Sayılar, bulmacalar ve yap-bozlar ile oyun becerisini geliştirme
• Kitaplara aşırı ilgi duyma
• Soru sorma
• İlgi alanının oldukça geniş olması
• Gelişmiş mizah duygusu
• Eleştirel düşünebilme
• İcatlar yapabilme
• Aynı anda birkaç işi yapabilme, yoğunlaşabilme
• Yaratıcılık