Huzursuz bacak sendromu (HBS), tıptaki ismi ile Willis-Ekbom hastalığı; bireyin rahatsız edici bir his nedeniyle bacaklarını hareket ettirmek üzere kontrol edilemeyen bir dürtü veya ihtiyaç duyması ile ortaya çıkan, kronik bir hareket bozukluğudur.
Huzursuz Bacak Sendromunun Nedeni
Bu sendrom ağrı algılamasında bozukluk olan ‘santral duyarlılık sendromları’ arasında yer alan durumdur. Parkinsona benzer şekilde dopamin sistemindeki bozukluktan kaynaklandığı bildirilmektedir.
Toplumun %5’inde görülen ve daha fazla kadınları etkileyen Huzursuz bacak sendromu, tedavi edilmediğinde, sadece uykuya geçiş sırasında değil; gün içinde de yaşanıyor. Fakat, hastanın kaslarını en dinlendirdiği an yani uykudayken sendromun en ağır hali ortaya çıkıyor. Sendrom; gerinme, ayakları sallama, ya da yürüme sonucunda azalıyor. Eğer hasta uykuya muhtaç bir durumdaysa ve kalkmak istemiyorsa, sendrom; uyku esnasında bacaklarının kıpırdamasına yahut gece boyunca tekmeleme hareketine neden oluyor.
Genellikle otururken veya uzanırken akşam veya gece saatlerinde kendini gösteriyor. Yaz aylarında biraz daha şiddetlenmektedir. Tedavisi ise tetikleyici sebebe ve hastalığın dozuna göre değişiyor. Huzursuz bacak sendromunun kesin nedeni maalesef ki belirlenmemiştir. Araştırmacılar, durumun kas hareketlerini kontrol etmek için beyin tarafından salgılanan dopaminde bir dengesizlikten kaynaklandığını düşünmektedir.
Huzursuz bacak sendromu ortada bilinen herhangi bir neden olmaksızın ortaya çıkabileceği gibi, demir metabolizmasında oluşan bozukluklar, bir takım kronik hastalıklar ve çeşitli ilaçların yan etkileri sebebiyle de ortaya çıkabilmektedir. Diyabet ve alkol bağımlılığı gibi kronik hastalıklardan bireyin elleri ve ayaklarındaki sinirlerde hasar oluşur. Bu hasar periferik nöropatiye yol açar. Anemi sorunu olmadan bile, demir eksikliği bu sendroma neden olabilmektedir. Eğer sendrom varsa bu hastalığı ilerletebilmektedir.
Kişi; daha önceden mide veya bağırsaklardan kanama yaşadıysa, ağır adet dönemleri yaşıyorsa, çok sık kan bağışı yapıyorsa demir eksikliği olabilmektedir. Böbrek yetmezliği, anemi ile birlikte demir eksikliği de olabilmektedir. Böbrekler düzgün çalışmadığında, kandaki demir depoları azalır. Bu da sendromun ortaya çıkışı için bir etkendir. Hasar veya yaralanma sonucu omurilikte meydana gelen lezyonlar huzursuz bacak sendromu ile ilişkilendirilmiştir. Omuriliğe anestezi verilmesine neden olan tıbbi müdahaleler de huzursuz bacak sendromuna yol açabilmektedir.
Karıncalanma ve Batmaya Dikkat Edilmesi Gerekir
Huzursuz bacak sendromu, genellikle uzanırken , özellikle de uykuya geçişte bacaklarda tarif edilemeyen huzursuzluk, karıncalanma, yanma, batma ve ağrı hissinin meydana gelmesiyle ortaya çıkan bir sendromdur. Hasta, ayağa kalkıp hareket edince semptomlar azalır. Huzursuz bacak sendromu; genellikle her iki bacakta da ortaya çıkar. Daha nadir vakalarda kollar da etkilenebilmektedir.
Belirtiler sadece uzvun içinde değil, ciltte de ortaya çıkabilmektedir. Hissedilenler arasında tarama, sürünme, çekilme, nabız, ağrı, kaşıntı ya da elektriklenme hissi olduğu hastalar tarafından söylenmektedir.
Hastalar; teşhis konulmadan önce bu belirtilerin ne anlama geldiğini anlamazlar. Zaten tüm belirtiler her hastada görülecek diye bir kaide de yoktur. Ancak bacakları hareket ettirme arzusu hemen her vakada net bir şekilde görülmektedir. Hasta; hareket ihtiyacına karşı koymamalıdır. Eğer hasta ; inat edip hareket etme isteğini bastırırsa veya kendisini zorlarsa, belirtiler kötüleşecektir. Fakat hasta; kendini egzersiz ya da diğer yöntemlerle zorlarsa yine sendrom atağa geçecektir.
Aynı şekilde, semptomların şiddetinde dalgalanma görülmesi de yaygın bir durumdur. Huzursuz bacak sendromunun belirtileri aralıklarla belirli bir süre ortadan kaybolabilir, ancak hemen her vakada geri dönecektir. Huzursuz bacak sendromunun, masa başında çalışan ya da gün boyunca hareketsiz bir şekilde olan kişilerde gün boyunca sürebilmektedir. Gün içinde de kendini gösteren sendrom, gece iyice kendini gösterir. Huzursuz bacak sendromunun genetik temellidir. Bunun dışında hastalık pek çok nedene bağlı olarak ortaya çıkabilmektedir.
Teşhis Şikayetlerle Belirlenmektedir
Huzursuz bacak sendromu nörolojiye bağlı bir hastalıktır. Fakat görüntüleme yöntemleriyle ortaya çıkmamaktadır. Hastaların şikayetlerine göre teşhis konulur. Bazen hastalara uyku testleri yapılır. Uyku testlerinde kişinin uykuya dalma süresi, uykudaki bacak hareketleri gözlemlenir ve buna göre teşhis konulur.
Huzursuz bacak sendromu yaşayan bazı hastalarda hayat boyu ilaç kullanılan vakalar da bulunmaktadır. Gebelik döneminde sıvı elektrolit kaybı nedeniyle daha sık görülebilir. Kadınlarda daha sık rastlanmakla beraber, 20-30 yaş aralığında olanlar bu sendromdan daha fazla etkilenmektedir. Kadınlarda daha sıktır ve yaş ilerledikçe daha fazla görülür. Her 100 kişiden 5-7 arasında kişiyi etkilemektedir.
Bazı kadınlar hamilelikleri sırasında, özellikle son 3 ayda huzursuz bacak sendromu belirtileri yaşamaya başlayabilirler. Bu tür vakalarda genellikle doğumdan sonra, hormonal dengelerin normale dönmesiyle birlikte semptomlar kaybolur.
Sigara içenleri bu sendrom, daha çok etkiliyor. Sigara, dolaşım bozukluklarına ve damar tıkanmaları na sebep olduğu için bu sendromu yaratmada etkili olduğu bilinmektedir. Vakaların yüzde 70-80’inin altında herhangi bir hastalık yoktur Huzursuz bacak sendromu (HBS), kronik ve ilerleyici bir hareket bozukluğu olmaktadır.
Huzursuz Bacak Sendromuna Yol Açan Nedenlerden Bazıları:
- B12 vitamini eksikliği
- Diyabet
- Böbrek yetmezliği
- Magnezyum ya da folik asit eksikliği
- Sigara kullanımı
- Bazı ilaçlar
- Parkinson
- Üre kreatinin eksikliği
- Kas hastalıkları
- Fibromiyalji
- Dolaşım bozuklukları
- Stres
- Hareketsizlik
- Çeşitli cerrahi operasyonlar
- Demir eksikliği
- Sigara
Huzursuz Bacak Sendromunda Tanı Kriterleri:
- Bacaklarda oluşan ve hareket etmeyi tetikleyen hisler ve bu hisler sonucunda bacakları hareket ettirme ihtiyacı
- Hareket ihtiyacı veya rahatsız edici hisler dinlenme ve uykuda başlaması veya bu süreçte kötüleşmesi
- Hareket ihtiyacı sonucunda ayağa kalkma ve egzersiz ile yürüyüşle isteğin kaybolması
- Hareket ihtiyacı ve diğer belirtilerin gündüzden daha çok gece ortaya çıkması
- Yapılacak testlerle bedensel hastalıkların ve hasta geçmişinin, genetiğinde bu hastalığın bulunması sonucunun birleştirilmesi
Destekleyici klinik özellikler
- Ailede bu sendromun olması
- Dopaminerjik tedaviye yanıt
- Periyodik ekstremite hareketleri (uyanık veya uyku sırasında)
- Beklenen gündüz uyku halinin olmaması
Semptomların Yoğunluğuna Göre Huzursuz Bacak Sendromu :
- Kronik/persistan Huzursuz Bacak Sendromu: Tedavi verilmediği takdirde son bir yılda semptomların ortalama en az haftada 2 kez ortaya çıkması
- Aralıklı Huzursuz Bacak Sendromu: Tedavi verilmediği takdirde yılda semptomların ortalama en az haftada 2 kez ortaya çıkması ve yaşam boyu en az beş atak olması.
Huzursuz Bacak Sendromu Türleri :
- Primer (idyopatik) Tür: Kalıtsal geçiş olduğu düşünülen ve altında herhangi tetikleyici bir hastalık bulunmadan ortaya çıkan idyopatik huzursuz bacak sendromu, tüm vakaların % 70-80’ini oluşturur. Bu hastaların 1. derece yakınlarının yarısından fazlasında da aynı rahatsızlık görülür. İdyopatik HBS’de hastalık daha erken yaşta başlar. Genellikle 45 yaşından önce hastalara tanı konulur. Ancak diğer türe göre daha yavaş bir şekilde ilerler.
- Sekonder (ikincil) Tür: Demir eksikliği, gebelik ve son dönem böbrek yetmezliği tetikleyici bulgular arasında yer alır. Sekonder sebeplerin ortak noktasını ise demir metabolizması bozukluğu oluşturur.Huzursuz bacak sendromu; romatoid artrit (RA), Sjögren Sendromu (SjS) gibi bazı romatolojik hastalıklarda daha sık izlenirken, HBS’li hastalarda kol, bacak ve eklem ağrısı da görülebilmektedir. Ayrıca fibromiyalji sendromu olan hastalarda huzursuz bacak sendromuna daha fazla rastlanmaktadır.
Tedavi Yöntemleri :
- Huzursuz bacak sendromu; ilaçlı tedavi ve ilaçsız tedavi olmak üzere ikiye ayrılır. Hafif semptomları olan hastalarda ilaçsız tedavi uygulanır. Orta ile ileri düzeyde şikayetleri olan hastalarda çoğunlukla medikal tedaviye ihtiyaç duyulmaktadır.
- Huzursuz bacak sendromu tedavi ilaçları; genellikle başka hastalıkların ilaçlarıdır. Örneğin; beyindeki dopamin seviyesini yükseltecek ilaçlar kalsiyum kanallarını etkileyen ilaçlar, kas gevşeticiler, uyku ilaçları ve çeşitli opioidler olabilir. Bu ilaçlar hekim kontrolünde verilmelidir. Yan etkileri ağırdır. Henüz huzursuz bacak sendromu ilacı olmadığından mecburen bu ilaçlar kullanılmalıdır.
- Bazı antidepresanlar, bazı antipsikotik ilaçlar, bazı bulantı önleyici ilaçlar, bazı soğuk algınlığı ilaçları ile çeşitli alerji ilaçları huzursuz bacak sendromunun durumunu ağırlaştırabilir. Bu yüzden hekim ile hasta; ilaçları deneme yanılma yöntemi ile doğrusunu bulacaklardır.
- Hamilelikte sık görüldüğü için ve hamilelik boyunca anne adayı ilaç kullanmayacağı için; hastaya evde sendromu azaltacak ve rahatlatacak yöntemler tavsiye edilmektedir. Örneğin ılık bir banyo ve bacaklara masaj yapmak gibi.
- Ozon terapisi de yeni uygulanmaya başlayan bir yöntemdir.
Hastanın Sendromu Azaltmak İçin Kendi Yapacağı Yöntemler :
- Kaslara sıcak veya soğuk kompresler uygulama
- Masaj
- Akapunktur yaptırmak
- Huzursuz bacak sendromuna sahip bireyler için özel olarak tasarlanmış ayak kılıfları kullanmak
- Yoga yapmak
- Uyku öncesi germe egzersizleri gibi hafif-orta dereceli fiziksel aktiviteler
- Kasları rahatlatmak için ılık ya da sıcak su ile banyo yapmak ve duş almak
- Sendromun olduğu yahut yoğunlaştığı saatlerde bulmaca gibi mental aktiviteyi artırıcı uğraşlar ile ilgilenmek yani zihnin dikkatini başka yöne çekmek.
- Sakinleştirici müzikler dinlemek, doğal yağlar ile odanın stresli kokusunu dağıtmak… Kısacası ruhsal olarak rahatlamak.
- Yatak odasını havalandırmak ve rahat pijamalar giymek
- Düzenli bir uyku programı oluşturmak
- Düzenli beslenmek… Kafein, nikotin, alkol, antihistaminik, antidopaminerjik aktivite gösteren antiemetik, antipsikotik ve antidepresanlardan kaçınmak
- Özellikle uyunulacak olan odada sigara içmemek.
- Masa başı işlerde çalışmak zorunluysa arada ayağa kalkıp kasları hareket edip rahatlatmak.
- Zorunlu otobüs, uçak yolculukları uzun sürecekse, yolculuk öncesinde ve sonrasında egzersiz yapmak.