Kül, gıdaların tüm organik kısımlarının yanabileceği bir sıcaklıkta yakılmasından sonra arta kalan inorganik kalıntıya denir. Gıda maddelerinde yanma işleminden sonra geriye kalan kısımda sülfatlar, fosfatlar, oksitler, klorit ve slikatlar bulunmaktadır.
Kül içinde azot, karbon, oksijen ve hidrojen hiç bulunmamaktadır. Çünkü bunlar organik kökenli maddeler olduğundan ve yakma sırasında bu organik maddelerin tamamı yandığından, kaybolur.
Odun külünün 70’ten fazla kullanım alanı vardır. Odun külü; gıdayı saklamakta, bahçede, toprak objeler yapımında ve hatta kozmetikte değerli bir kaynak olmuştur. Hatta hastalıklarda bile kullanılmıştır. Örneğin; hasta iç hastalıkları için gelmişse kül suda bekletilir; sonrasında suyu içilirse iyi geldiği bilinmektedir.
Evlerimiz artık 112 m2 civarı, duvarlar yaklaşık 33 cm kalınlığında ve iyi bir yalıtıma sahip. Her sene 4 kord (yaklaşık 14 m3) sert odun ya da 6-8 kord (yaklaşık 21-28 m3) BTU’su daha düşük yumuşak odun kullanıyoruz. 1 kord (yaklaşık 3.5 m3) sert odun yaklaşık 5-8 galon (19-30 litre) odun külü üretiyor, baharda elimizde yaklaşık 30-40 galon (115-150 litre) kül olmuş oluyor.
Eskiden doğalgazı olmayan, deterjanı olmayan evlerde insanlar ne mi yapıyordu bu külü birlikte öğrenelim.
Külün Bahçe ve Bostanda Kullanımı
- Bahçede Gübre:
Odun külünde, bir ağaç kütüğünün en derinlerindeki minerallerin izleri bulunmaktadır. Bunlar bitkilerin sağlığı için gerekli yapı taşlarıdır. İçinde karbon ya da azot bulunmamaktadır, bunu halihazırda komposttan bitkiler almaktadırlar. Odun külü toprağın pH’ını arttıracağından dolay, asidik toprağı seven ekinler için uygun bir kaynak değildir. - Kompost Güçlendiricisi:
Az miktarda odun külü, kompost yığınlarını güçlendirmeye yardımcı olacaktır. Kırsal alanlardaki açık kompost ayıları çekebilmektedir. Yığının üzerine biraz odun külü serpilmesi ; ayıların ve diğer büyük hepçillerin artıkları eşelemesini engelliyor. - Sağlıklı Solucan Kompostu:
Göletlerdeki alglerin kontrolü kül ile yapılabilmektedir. Odun külü, bitkilerin gelişmesi için ihtiyaç duyduğu mikro besinleri içerir. Su bitkilerini güçlendirmeye de yardımcı olabilmektedir. Odun külündeki potasyum, bir havuzdaki köklü su bitkilerini destekleyerek alglerle daha iyi rekabet etmelerini sağlar. Bu da göletteki alglerin büyümesini yavaşlatır. 1000 galon suya yaklaşık 1 yemek kaşığı yeterlidir. - Bitkilerde Don Kaynaklı Zararların Önlenmesi:
Zayıf bir dondan önce, bitkilerin üzerine odun külü serpilmesinin don hasarını önler. Odun külündeki mineral tuzlar, diğer tuz türleri gibi bitki dokularına zarar vermez. Sonrasında suyu donma noktasını düşürecek ve donmayı engelleyecektir. - Domateslerde Kalsiyum Eksikliğinin Önlenmesi:
Domateslerdeki çirkin siyah noktalar genellikle kalsiyum eksikliğinin bir sonucudur. Yumurta kabukları ve kemik unu genellikle domates ekim deliklerine kalsiyum sağlamak için eklenmektedir. Ancak odun külü de aynı işi yapabilmektedir. Her domates ekim deliğine yaklaşık 60 ml odun külü ekleyin ve toprağa yedirin. - Toprak Ph’ının Arttırılması:
Odun külü asidik toprakları dengelemeye yardımcı olur ve arsanızda gerekirse toprak pH’ını yükseltmeye yardımcı olur.
Dünyanın her yerinde asidik toprak bulunmamaktadır. Ancak topraklarınız zaten alkali ise, odun külü eklemek sorunlara neden olabilmektedir. - Salyangoz ve Sümüklü Böcek Kovucu:
Ekinlerin etrafında bir odun külü çemberi oluşturmak, sümüklü böceklerin ve salyangozların bitki yataklarına geçmesini önler. - Çocuklar ve Hayvanlar İçin Zehirli Olmayan Karınca Kovucu:
Bir karınca yuvasının üzerine bir yığın odun külü yerleştirmek, yuvalarını başka taşımalarını sağlar.
Külün Hayvancılıkta Kullanımı
- Arı Kovanlarını Karıncalardan Korumak:
Karıncalar, odun külü varlığında bir kovanın içine ulaşamayacaklardır. Böylece bu uygulama karıncaların bal çalmak için bir arı kovanına girmesini engellemeye yardımcı olacaktır. - Kümes Hayvanları İçin Kül Banyosu:
Odun külü, pire ve diğer böceklerden temizlemeye yardımcı olur. Kümes hayvanlarının kendilerini parazitlerden arındırmasına yardımcı olmak için mükemmeldir.
Odun külü aynı zamanda bir kuş mineral takviyesi olduğu için biraz yediklerinde endişelenmenize gerek yok… - Tavuk Yem Takviyesi:
Odun külü yüksek oranda mineral içerir. Bu nedenle az miktarda kullanıldığında tavuklar için iyi bir gıda takviyesi olabilmektedir. Community Chickens; Odun külü kalsiyum ve potasyum kaynağıdır. Tavuk yemine odun külü eklemek (%1’den az oranda) tavuğun yumurtlama dönemini uzatır. Tavuk dışkısının kokusunu azaltmaya yardımcı olabilmektedir diye belirtmektedir.
Kömür parçalarının yumurtaları bağlanmış tavukları tedavi edebilmektedir. İshali önlemeye ve bağırsak parazitlerini tedavi etmeye yardımcı olmak için tavuklara kömür parçaları verilmektedir.
Ahşap Külünün Ev İçi̇nde Kullanımı
- Doğal Buz Çözücü:
Odun külündeki doğal mineraller, yollardaki ve yürüyüş yollarındaki buzu eritmek için tuz gibi çalışır. - Şömine Camı Temizleyicisi:
Az miktarda odun külüne biraz su eklemek, etkili bir ocak/şömine camı temizleyicisi oluşturur. - Matlaşmış Farları Temizleme:
Odun küllerinden bir ovma macun araçtaki matlaşmış farları temizliyor. - Gümüş Cilası:
Önce bir havluyu biraz ıslatıp nemlendirin, üzerine odun külü ekleyin ve kararmış gümüşü ovun. - Kokarca Kokusu Giderici:
Eğer kokarca hayvanınıza koku püskürttüyse, üzerlerine odun külü serpin. Birkaç saat dışarıda bırakın ve sonra iyice yıkayın.Odun külleri doğal bir koku gidericidir. - Yağ Lekelerinin Temizlenmesi:
Odun külü, betondaki lekeleri gizlemek için kullanılabilmektedir. Yağ sızıntı lekelerini de emerek leke oluşmasını engelleyebilmektedir. - Hamamböceği Kovucu:
Evin köşelerine veya ev aletlerinin altına biraz kül serpmek hamamböceklerini uzak tutacaktır. Sert dış kabukları odun külüne dayanamaz ve evinize yerleşmelerini engeller. - Güve Kovucu:
Saklamak üzere kaldırılmış giysilere biraz odun külü koymak, güvelerin giysileri yemesini engellemektedir. - Evcil Hayvanlar İçin Doğal Pire İlacı:
Pireleri doğal olarak öldürmek için evcil hayvanlarda diyatomlu toprak kullanmayı duymuş olabilirsiniz. Odun külü de aynı şekilde çalışır. Küldeki minik parçacıklar, sert yapılı pirelerin üzerinde mikro kesikler bırakarak kurumasına ve ölmesine neden olur. - Koku Giderici:
Kabartma tozuna benzer şekilde, odun külü de evin etrafındaki kokuları emmeye yardımcı olmaktadır. Kokuları emmek için buzdolabına küçük bir kavanoz kül eklemeyi deneyin. - Nem Alıcı:
Odun külü, nemi emmek ve nemli alanların küflenmesini önlemeye yardımcı olmak için kullanılabilmektedir. Nemli bir dolaba veya bodrum katına bir fincan odun külü koyun. - Odun Külü Diş Macunu:
Teoride, tıpkı modern kabartma tozu diş macunu gibi çalışıyor. Ancak bu konuda güvenilir bir kaynak veya tarif bulunamıyor. Bulunan kaynaklar, odun külünü bentonit kil ile karıştırıp macun olarak kullanmaktan bahsediyor. Bu tarif ile, diş minesinde mikro çizikler meydana gelir. - Leke Çıkarıcı:
Leke çıkarıcı bir macun oluşturmak için suyla karıştırılan elenmiş odun külü, lekelerin üzerine sürtülerek uygulanmaktadır.
Yaraların Tedavisi :
Odun külü yaraları temizlemek için kullanılmıştır. Sonrasında modern araştırmalar, yara iyileşmesini gerçekten önemli ölçüde hızlandırdığını göstermiştir. Kül ayrıca antiseptik olarak da etkilidir. Odun külü, bazı topikal cilt rahatsızlıklarını tedavi etmek için de kullanılıyor.
Bronz Çağı Tıbbi̇ Kül Dövmesi̇:
Diğer adıyla ilkel akupunktur denilen bu yöntem ile, 1991 tarihli bir arkeolojik bulgu, külün bir tıbbi tedavi biçimi olarak yaralanma bölgelerinde deri altına yerleştirilebilmiş olabileceğini belirtmektedir. Şimdiye kadar keşfedilen en eski buz adamı olan Ötzi, İsviçre Alpleri’nde bulunmuştur ve MÖ 3300’lü yıllarda yaşadığı tespit edilmiştir. Ötzi, modern bilime göre tıbbi olduğu bilinen Birch Polyspore ve Tinder Polyspore mantarlarını taşımasıyla ünlüdür. Bunun yanısıra, Ötzi’nin vücudundaki toplam 61 dövme, arkeolojik kayıtlardaki en eski dövme kanıtıdır. Dövmeler, günümüzde mürekkepin yapıldığı gibi, derinin altına odun külü yerleştirilmesi yöntemi ile yapılmıştır.
Ancak en ilginç kısım, dövmelerin her birinin vücudunda yaralandığı bir yere yapılmış olmasıdır. Hem omurga dejenerasyonu gibi kronik ağrılarının olduğu bölgelere, hem de ayak bileklerindeki kaza sonucu yaralanmaların olan bölgeler gibi. Odun külü dövmesinin, bugün doğu toplumlarında akupunkturun kullanımına benzer bir geleneksel tıp şekli olduğu düşünülmektedir.
Deri̇ Tabaklama Öncesi̇ Küllü Suya Yatırma :
Yararak tabaklama, Yüzülmüş derileri saklamak ve onları giysi olarak kullanmak için yumuşak ve esnek tutmaya yarayan eski bir yöntemdir. Amerika yerlilerinin bu yöntemi kullanması ile ilgili yazıdan bir kesit :
“Birçok kabile, derilerini kazımadan önce odun külü suya yatırırlardı. Bunun nedeni külün saçları dökmeye yarıyor olmasıydı. Küllerin gerçek değeri, alkaliliğin mukoid bağları bozma yeteneğiydi. İki ila dört gün içinde vücud strüktürünü gevşetir. Kazıma öncesi ıslatmanıza kül ekleyerek, taze derilerle basit bir yarma/parçalama işleminde tam yarma/parçalama penetrasyonu elde edebilirsiniz.”
Yararak tabaklanmış deriler, önceden ıslatılmış odun külü ile daha iyi sonuç verir.
Meşe Palamutların Tanenden Arındırılması :
Meşe palamutları tüketimden önce tanenlerden arındırılmalıdır. Palamuttan suyla süzerek tanen ayırma işleminde odun külü kullanmak mutlaka gerekli olmasa da, odun külünün eklenmesi dünya genelinde birçok yerde görüldü.
Ateşi̇ Söndürmek :
Odun külünün ilkel zamanlarda en belirgin ve pratik kullanımı ateş söndürmede kullanımdı. Ateş üzerine külleri boşaltın ve ateşi basitçe söndürün.
Ahşap Külü Çömlek Sırı :
Bugün hala kullanılan eski bir çömlek sır formu olan ahşap kül sırları, Çin’de MÖ 1500 civarında ortaya çıkmıştır.
Ahşap Külünden Sabun Yapımı :
Sabun; odun ateşinde pişirilmiş hayvanlardan sonra, üzerine hayvanların yağlarının aktığı odun külleri yağmur suyu ile birleşince keşfedildi ve ilkel sabunlu su elde edilmiştir.
Odun Külünden Çi̇mento :
Odundan çıkan külü çömlek toprağı karıştırarak ilkel bir kül çimentosu yapabilirsiniz.
Odun Külü İle Mayalama :
Odundan yapılan kül, kabartma tozu gibi alkalileştirici bir maddedir. Önce potasyum hidrat ve ardından da saf olmayan potasyum karbonat haline getiriliyor ve bir dakika sonra bir miktar daha bundan ekleniyor. Odundan elde edilen külün fırında pişirilen gııdalara bir mayalayıcı olarak doğrudan eklendiği kayıtlar da vardır. Odun külünün hamurda doğrudan kullanıldığı bir Kızılderili yemekleri ‘Piki’ ve ‘hopi mavi mısır pankeki’dir.
Odun Külü Kullanılan Tari̇fler :
- Hominy : Amerikan yerlilerinin , mısırı kül suyunda bekleterek elde edilen bir gıdasıdır ve bu gıdadan B vitamini gıda takviyeleri elde etmekteydiler.
- Retzel : (Avrupa-Amerika kültürlerinin üzeri tuz parçacıklı simiti) Fırınlanmadan önce küllü suda kaynatıldıklarını süzülür. Diğer ekmeklerde de hamuru yumuşak tutmak ve dağılmasını önlemek için kül suyu kullanılır.
- Bagel : (Ameriklılar’ın kalın halka şeklinde hamurişi gıdaları) Kül suyu olmadan iyi bir bagel yapmak zordur. Bagel’ın dış kısmındaki kül suyu, fırında kimyasal bir reaksiyon yaratmaya yardımcı olur, bu da onları ekstra kahverengi ve gevrek yapar. Tüm kül suyu, fırının ısısıyla yok olur ve içi yumuşak, dışı çıtır çıtır bagel’lar ortaya çıkar.
Peynir Yapımı :
İçinde bir kül tabakası ve dışı odun külü tabakası ile kaplı olan birçok peynir çeşidi vardır. Odun külü toprağın asit oranını azalttığı gibi peynirlerde de azaltır.
Ahşap Külü İle Turşu Yapımı :
Bugünlerde turşuların gevrek olması için kalsiyum bileşiğinden yapılmış “turşu gevreği” isminde hazır bir karışım kullanılırken, eskiden bunun yerine kül suyuna yatırma yöntemi kullanılırdı.
Salamura Zeyti̇n Yapımı
Salatalık turşusu yapımı için odun külü kürü isteğe bağlı kullanılabilecekken, Akdeniz mutfağında ilk kullanımı salamura zeytin yapımında olmuş ve mutlaka kullanılmıştır. Odun külleri, zeytin için alkali bir kürdür.
Yi̇yecekler :
- Mustalevria: Kül suyuyla bir Yunan üzüm şırası pudingi yapılmıştır.
- Melomakarona: Malzemelerinden biri kül suyu olan ballı Yunan kurabiyesi. Yaklaşık ¼ bardak odun külü 1 litre suya yatırılır ve sonra küllü su bir tülbent ile süzülmeli. Süzülmüş su doğrudan kurabiyenin hamuruna katılmaktadır.
- Piki: (Bir Amerkan Yerlisi Halkı olan Hopiler’in mavi mısır pastası)
Piki, birçok diğer gıdada kullanılan kül suyu yerine doğrudan odun külü ile mayalanan Amerikan yerlilerinin ekmeğidir. - Akanwu Veya Kaun: Nijeryalı aşçılar, Akanwu veya Kuan olarak bilinen, yemek pişirmede kullanılan bir tür pot külü yapmak için odun küllerini kullanır.
- Çin Makarnası: Bazı Çin makarnaları, makarnaya özel sarı bir renk, elastik bir doku, ve hafif yumurta benzeri bir tat veren kül suyu ile yapılmaktadır.
- Çin Ay Kurabiyeleri: Kül suyu ile yapılan, fırında pişirilen, yumuşak, dışı koyu kahve bir hamurlu gıda.
- Lutfisk: Bir Norveç yemeği olan Lutfisk, tuzlu Morina balıklarının odun külünden elde edilen kül suyunda birkaç gün bekletilmesi ile yapılmaktadır. Bu işlem balığa jelatinimsi bir doku verir.
- Surströmmıng: Bir İsveç yemeği olan Surströmming de ringa balığının külsuyu ile hazırlanır.
Gıda Saklama İçi̇n Odun Külü :
Odun külü doğal tuzlar içerir ve zararlıları da uzaklaştırır.
Yumurtaları Ahşap Külünde Saklama: Yıkanmayan yumurtaları elenmeyen odun külleri ile kaplamayıp, serin ve karanlık bir mahzende saklanması, aylarca bozulmadan kalmasını sağlar. Bazı kaynaklar bir yıla kadar olduğunu söyler.
Domatesi̇n Ahşap Külünde Tutularak Uzun Süre Saklanması: Domatesleri sadece odun külüyle kaplayarak aylarca muhafaza etme tekniği kullanılmaktadır.
Tohumların Ahşap Külünde Saklanması: Tohumların mantara (veya böcek istilasına) duyarlı olduğu nemli iklimlerde, araştırmalar tohumların odun külü içinde saklanmasının hem çürümeyi hem de böcek istilasını önlemede etkili olduğunu göstermiştir.
Peynirin Odun Külünde Saklanması: ‘Gıdaları Dondurmadan veya Konserve Etmeden Koruma’ kitabı, peyniri odun külünde koruma yöntemini şöyle açıklar. “Çok ince olmayan bir parça Gruyere alın. Bir çömleğe koyun ve peyniri 3-4 cm elenen odun külü ile çevreleyin. Tencereyi mahzende saklayın. Üç ay sonra peynir depolandığı zamanki kadar taze olacak…
Peynir Mayasını (Renet) Saklamak: Peynir yapımı için renetin, korunması için odun külünden yapılmış bir macunla kapatılmış bir boynuzda saklandığını iddia ediliyor.
Ahşap Külünün Kozmetikte Kullanımları :
Ahşap Külünden Makyaj: “Dress and the Roman Woman” kitabına göre, Kohl adlı koyu renkli bir göz farı, külleri diğer koyu renkli maddelerle karıştırarak ve kokuyu iyileştirmek için de biraz safran eklenerek yapıldı. Toz daha sonra nemlendirilmiş veya yağlanmış bir çubukla uygulandı. Koyu küllü göz farı ile birlikte, neredeyse ortada birbiriyle buluşan koyu renkli kalın kaşlar popülerdi ve o zamanlar moda olan “tek kaş”a yakın görünümü oluşturmak için küller kullanıldı.
Saç Boyama Ön İşlemi̇: Bilimsel bir araştırma, odun külünün özellikle okaliptüs ağacı külünün beyaz saça ön boya işlemi olarak kullanımını incelemiştir. Saç bu işlemden sonra mor mısırdan elde edilen pigmentler ile boyama işlemine uygulanmıştır. Tabi sonuç başarılı…
Deri̇den Saç Boyalarının Çıkarılması: Saç boyasını kafa derisinden veya deriden çıkarmak için sigara külü kullanılmasını tavsiye ediliyor.
Tüy Dökücü Olarak Kullanım: Eski zamanlardaki tüy dökücüler yerine kül kullanılırmış.
İnsan Hastalıklarında: Hasta iç hastalıkları için gelmişse kül suda bekletilmekte; süzüldükten sonra suyu içilirse iyi geldiği bilinmektedir.